ผ้าสมปักปูม ผ้าปูม คือผ้าอะไร

     ผ้าปูม หรือ ผ้าสมปัก หรือ ผ้าสมปักปูม คงจะมีน้อยคนนักที่จะรู้จัก หรือทราบว่าคือผ้าประเภทใดหรือผ้าอะไร เนื่องจากชื่อเหล่านี้แทบจะหายไปจากความรู้จักคุ้นชินของสังคม และวัฒนธรรมไทยในปัจจุบันแล้ว มีน้อยคนนักที่จะทราบว่า ผ้าปูม หรือ ผ้าสมปักปูม นั้น ความจริง แล้วเป็นชื่อเรียกผ้าชนิดหนึ่งทอด้วยไหม ใช้กรรมวิธีการตกแต่งผ้าด้วยการมัดหมี่ มีสีและมีลวดลายที่งดงาม เชิงผ้ามักทำเป็นลายกรวยเชิง ซึ่งมีทั้งกรวยเชิงชั้นเดียว สองชั้น และสามชั้น มีขนาดกว้างยาวกว่าผ้านุ่ง ธรรมดา เพราะมักจะใช้เป็นผ้านุ่งแบบโจงกระเบนของผู้ชายที่นิยมนุ่งกันมาตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา จนถึงกรุง รัตนโกสินทร์ ลวดลายที่ปรากฏบนผืนผ้าจะแสดงฐานะ ยศ ตำแหน่งของผู้สวมใส่ จากข้อมูลทางประวัติศาสตร์ นับแต่ครั้งสมัยกรุงศรีอยุธยา ผ้าที่ใช้เป็นเครื่องแต่งกายของชนชั้นต่างๆ ในราชสำนักสยามนั้น น้อยคนที่ จะทราบว่า ที่จริงแล้ว ผ้าปูม หรือ ผ้าสมปัก หรือ ผ้าสมปักปูม นั้น เป็นผ้านุ่งที่พระมหากษัตริย์ จะพระราชทานให้เป็นเครื่องยศแก่ขุนนาง หรือผู้ที่รับราชการมีบรรดาศักดิ์ต่างๆ ใช้นุ่งตามยศตามตำแหน่ง เพื่อใช้เป็นเครื่องแบบสำหรับนุ่งเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทในเวลาปกติ หรือประกอบพระราชพิธีที่สำคัญ ต่างๆ และใช้นุ่งเฉพาะในเขตพระราชวัง

ความหมาย : ผ้าสมปักปูม 

ที่มาและความหมายของผ้า สมปักปูม นั้น สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐาน ไว้ใน สาสน์สมเด็จ ดังข้อความว่า

  "ว่าถึงผ้าปูม ทำให้เกิดอยากรู้ขึ้นว่าชาติไหนริทำ ผ้าปูม ว่าตามตัวอย่างผ้าไทยก็มี ผ้าปูมเขมรก็มี ผ้าปูมทอมาแต่เมืองมลายูก็มี แต่ไม่เคยได้ยินว่า มีผ้าปูมมอญ พม่า หรือญวน และจีน ... เขมร เห็นจะทำก่อน ไทยเราเอาอย่างมาจากเขมร เพราะคำที่เรียกชื่อว่าปูมก็มิใช่ภาษาไทย และ ในเมืองไทยมีโรงไหมของหลวงมาแต่โบราณ สำหรับทอผ้าสมปักปูม และสมปักกรวยเชิง พระราชทานเป็นเครื่องยศขุนนาง คำ สมปัก ก็เป็นภาษาเขมร ดูเหมือนเขมรเขายังเรียกผ้านุ่งว่า สมปักอยู่เป็นศัพท์สามัญจนบัดนี้"

จากหลักฐานตามข้อความดังกล่าวนี้ จึงมี ผู้เชี่ยวชาญด้านผ้า ได้ให้ความหมายของคำว่า สมปัก หรือ ปูม หรือ สมปักปูม ไว้โดยสรุปดังนี้ 

สมปัก หรือ ถมปัก หรือ สองปัก เป็นคำที่ เพี้ยนเสียงมาจากคำว่า สมพต หรือ ซัมป๊วต ซึ่ง เป็นคำในภาษาเขมร มีความหมาย หมายถึง ผ้า หรือ สิ่งทอที่ใช้สำหรับนุ่ง ทั้งที่เป็นผ้านุ่งสำหรับสตรี และผ้านุ่ง สำหรับบุรุษ ซึ่งชาวเขมรก็จะเรียกว่าผ้านุ่งว่า สมปัก หรือ ซัมป๊วต เมื่อชาวสยามรับคำนี้มาใช้ คำจำกัดความจึงได้ แคบลง จึงหมายถึง ผ้านุ่งที่ขุนนางได้รับพระราชทาน จากพระมหากษัตริย์ สำหรับใช้เป็นเครื่องยศ ใช้นุ่งใน ราชการเท่านั้น หรือ หากกล่าวให้เข้าใจง่ายๆ ว่าเป็น ผ้าที่ใช้เป็นเครื่องแบบของผู้ที่รับราชการ นั่นเอง

ขอบพระคุณความรู้ดีๆจากเอกสารอ้างอิงข้างล่างนะคะ

ที่มา:  สมปักปูม ภูมิผ้าเขมร ไทย  จ า ก ร า ช สํ า นั ก สู่ ส า มั ญ ช น, ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน), 2558.
 

  พอจะทราบความหมายโดยสังเขปแล้วนะคะ ที่หลายๆท่านเกิดความสังสัยว่าผ้าปูม คือผ้าอะไร และเห็นเค้าเรียกผ้าที่มีความยาว 3-4 เมตร ก็เรียกต่อๆกันว่า ผ้าปูมเนื่องจากรูปแบบขนบธรรมเนียมและสังคมที่เปลี่ยนไป ทำให้เลือนหายไปจากสังคม ทุกวันนี้ได้มีครูช่างทอ และคนรุ่นใหม่หลายๆคนช่วยกันอนุรักษ์และถอดลาย รวมถึงออกแบบลวดลายทอขึ้นมาใหม่ ตัวอย่างผลงานที่ทอขึ้นมาใหม่ค่ะ